ภัยไซเบอร์ 101: เริ่มต้นนับหนึ่ง… สู่การเป็นพลเมืองดิจิทัลที่ปลอดภัย l “Sure” Cyber Unlock ถอดสลักกับดักไซเบอร์

“โลกอินเทอร์เน็ตไม่ได้มีความปลอดภัย ไม่ควรคิดว่าเป็นสถานที่ที่ปลอดภัยเหมือนการเดินไปห้างสรรพสินค้า แม้จะดูดี ทันสมัย และสะดวกสบาย แต่เต็มไปด้วยกับดัก”

ในยุคดิจิทัลที่ชีวิตของเราเชื่อมต่อกับโลกออนไลน์แทบจะตลอดเวลา “ภัยไซเบอร์” ได้กลายเป็นเหมือนเงาที่ติดตามเราไปทุกที่ แต่บ่อยครั้งที่ภัยเหล่านี้มักเกิดขึ้นในเวลาที่เราไม่ทันระวังตัว หรือในพื้นที่ที่เราคิดว่าปลอดภัยที่สุด แนวคิดนี้เองคือที่มาของโครงการ “นักสืบสายชัวร์ 404 ถอดสลักกับดักไซเบอร์” โดยศูนย์ชัวร์ก่อนแชร์ อสมท ที่ได้รับการสนับสนุนจากกองทุนพัฒนาสื่อปลอดภัยและสร้างสรรค์ โดยมีเป้าหมายเพื่อทำให้เรื่องราวของภัยไซเบอร์เป็นเรื่องที่เข้าใจง่ายและเข้าถึงได้สำหรับทุกคน

ก้าวแรกสู่ความปลอดภัย: ตระหนักว่าโลกออนไลน์ไม่ใช่ที่ปลอดภัย 100%

สิ่งแรกที่ทุกคนต้องทำความเข้าใจคือ “โลกอินเทอร์เน็ตไม่ได้มีความปลอดภัย” แม้ว่าแพลตฟอร์มต่าง ๆ จะดูทันสมัย สะดวกสบาย และน่าใช้งาน แต่เบื้องหลังความสวยงามนั้นเต็มไปด้วย “กับดัก” ที่คาดไม่ถึง อย่างไรก็ตาม เราไม่สามารถเลิกใช้งานอินเทอร์เน็ตได้ เพราะประโยชน์ของมันมีมหาศาล เฉกเช่นเดียวกับการใช้รถยนต์บนท้องถนนที่แม้จะมีความเสี่ยง แต่เราก็ยังจำเป็นต้องเดินทางเพราะประโยชน์มีมากกว่า และที่สำคัญคือเราสามารถ “จัดการความเสี่ยง” ได้ ดังนั้น ความตระหนักรู้ว่าอันตรายซ่อนอยู่รอบตัวเสมอจึงเป็นเกราะป้องกันชิ้นแรกที่สำคัญที่สุด

รู้จักประเภทของภัย: เมื่อเรารู้จักศัตรู ก็จะรู้วิธีป้องกัน

เพื่อให้เห็นภาพชัดขึ้น เราสามารถแบ่งประเภทของภัยไซเบอร์ออกเป็น 2 กลุ่มใหญ่ ๆ ได้ดังนี้

1. ภัยจากภายนอก (คนอื่นทำเรา) เป็นภัยที่เกิดจากผู้ไม่หวังดีเข้ามาโจมตีเรา มี 3 ลักษณะสำคัญคือ

“ลวง ล่วง ล้วง”

• ลวง (Deceive) คือ การหลอกลวงให้เราหลงเชื่อในข้อมูลหรือเรื่องราวที่ไม่เป็นความจริง
• ล่วง (Infringe) คือ การล่วงละเมิดพื้นที่ส่วนตัวของเรา ทั้งในแง่ของข้อมูล ความเป็นส่วนตัว หรือแม้กระทั่งความรู้สึก
• ล้วง (Steal)  คือการขโมยสิ่งที่มีค่าของเราไป ไม่ว่าจะเป็นข้อมูลส่วนตัว รหัสผ่าน หรือทรัพย์สินดิจิทัล

2. ภัยจากภายใน (เราทำตัวเราเอง) บางครั้งภัยก็ไม่ได้มาจากใครอื่น แต่เกิดจากพฤติกรรมของเราเอง ซึ่งมี 5 ลักษณะเด่นคือ

“แจก มั่ว รั่ว หลุด โหว่”

• แจก (Distribute) คือ การตั้งใจให้ข้อมูลส่วนตัวกับผู้อื่นไปโดยไม่ไตร่ตรอง
• มั่ว (Reckless) คือ การกระทำโดยไม่ศึกษาข้อมูล เช่น การกด “ตกลง” หรือ “ยอมรับ” เงื่อนไขต่าง ๆ โดยที่ไม่ได้อ่าน
• รั่ว (Leaky) คือ การไม่ระมัดระวังจนข้อมูลส่วนตัวรั่วไหลออกไป เช่น การไม่ล็อกหน้าจอ หรือการตั้งค่าโปรไฟล์เป็นสาธารณะทั้งหมด
• หลุด (Lost) คือ การทำสิ่งของสำคัญที่มีข้อมูลอยู่ภายในหลุดไปอยู่ในมือคนอื่น เช่น การทำแฟลชไดรฟ์หาย
• โหว่ (Vulnerable) คือการมีช่องโหว่ด้านความปลอดภัยจากการใช้งาน เช่น การไม่ยอมอัปเดตซอฟต์แวร์ หรือตั้งค่าความปลอดภัยไม่เหมาะสม

4 สุขนิสัยดิจิทัล สร้างเกราะป้องกันให้ชีวิต

เมื่อรู้จักประเภทของภัยแล้ว เราสามารถสร้างเกราะป้องกันตัวเองด้วย 4 สุขนิสัยง่าย ๆ ที่เรียกว่า

“คัด ตรวจ ตั้ง แยก”

• คัด (Select/Filter) เลือกและคัดกรองสิ่งที่จะนำเข้ามาสู่ชีวิตดิจิทัลของเราเสมอ ไม่ว่าจะเป็นแอปพลิเคชัน ลิงก์ หรือข้อมูลต่าง ๆ
• ตรวจ (Inspect/Check) ตรวจสอบให้แน่ใจก่อนใช้งานหรือเชื่อถือ เช่น ตรวจสอบว่าเป็นเว็บไซต์จริง เพจจริง หรือบุคคลจริงหรือไม่
• ตั้ง (Set/Configure) ตั้งค่าอุปกรณ์และการใช้งานให้ปลอดภัยอยู่เสมอ เช่น ตั้งรหัสผ่านที่แข็งแกร่ง ตั้งค่าความเป็นส่วนตัว และตั้งวงเงินในการทำธุรกรรม
• แยก (Separate/Isolate) แยกส่วนการใช้งานเพื่อลดความเสียหายหากถูกโจมตี เช่น แยกบัญชีอีเมล แยกบัญชีธนาคาร และไม่ใช้รหัสผ่านเดียวกันในทุกแพลตฟอร์ม

ทั้งหมดนี้เป็นเพียงจุดเริ่มต้นในการ “ถอดสลักกับดักไซเบอร์” เท่านั้น ซึ่งในบทความชุด “Sure” Cyber Unlock ตอนต่อ ๆ ไป จะมีการเจาะลึกถึงกลลวงและวิธีการป้องกันตัวในรูปแบบต่าง ๆ ที่เข้มข้นยิ่งขึ้น เพื่อให้เราทุกคนก้าวสู่การเป็นพลเมืองดิจิทัลที่ปลอดภัยได้อย่างแท้จริง

หมายเหตุ: บทความนี้เป็นส่วนหนึ่งของบทความชุด “Sure” Cyber Unlock ถอดสลักกับดักไซเบอร์ อันเป็นส่วนหนึ่งของโครงการ “นักสืบสายชัวร์ 404: ถอดสลักกับดักไซเบอร์”

ติดตามรายละเอียดเพิ่มเติมของโครงการได้ทาง Facebook เพจ “ชัวร์ก่อนแชร์”

หรือเพจ “นักสืบสายชัวร์ ชัวร์ก่อนแชร์สโมสร”

27 สิงหาคม 2568
ศูนย์ชัวร์ก่อนแชร์
สำนักข่าวไทย อสมท
ทีมข่าวไซเบอร์ กฤษณา กาญจนเพ็ญ